OSMANLI DÖNEMİNDE BURSA'DA MUSİKİ

Erdinç ÇELİKKOL

Hoca - Bestekar

Bursa’da Osmanlı döneminde duyulan ilk müzik seslerini  “Bursa’da Musiki” kitabının yazarı Mahmut R. Gazimihal, “İlk bağımsızlık ‘nöbet’ leri Orhan Gazi zamanında Hisarda dövülür oldu. Nurlu Bursa’mızın ilk ulusal sesleri, böylece davul zurna ahenklerinin her ikindi vakti zümrüt bayırlarda çınlayan yankıları olarak kaldı” demektedir. Evliya Çelebi ve diğer seyyahlar Bursa’da Osmanlı sarayında gördükleri ya da duydukları eğlencelerden söz ederler. Bu göstermektedir ki, zaman içinde Bursa’da bir Sanat Musikisi ve birçok sanatçı yetişmiştir. Ancak bunların içinde bir hanım ismine rastlamadım. Bilinen ilk hanım musiki sanatçıları İstanbul doğumlu. Adile Sultan (1826-1899), Dilhayat Kalfa (1710-1780), Ayşe Sultan (1887-1960) bunlardan hemen sayabileceğimiz birkaç hanım ismi.  Sarayda ya da konaklarda hanımlar arasında düzenlenen eğlencelerde musiki icra edildiği bilinmektedir. Bu kadın sanatçıların o ortamlarda yetiştiği muhakkak.

Saray dışında ise musiki çalışmalarının yapıldığı tek mekân tekkelerdir. Semahanelerde çok saygın müzisyenler yetişmiştir. Bursa’da bulunan Karabaşi Tekkesi de bunlardan biridir. Ancak bu ortam da kadınların bulunduğu bir ortam değildir. Bunun dışında Ermeni mahallesi olan Setbaşı’ndaki meyhanelerde Ermeni, Yahudi ve Çingene müzisyenlerin müzik yaptıkları da bilinmektedir. Bayanlar evlerde aldıkları özel müzik dersleri ile musiki yeteneklerini geliştirmeye çalışır. Birinci Dünya Savaşı sırasında Madam Refail ve Madam Ralle isimli piyano öğretmenleri bu dersleri veren öğretmenlerdir.

Osmanlı döneminde açılan ilk musiki okulu, 1914 yılında Şehremini Cemil Paşa’nın girişimiyle Paris’ten getirtilen Mösyö Antuan başkanlığında kurulan Darülbedayi içindeki musiki şubesi olan Darülelhandır. Bu okul klasik Türk musikisi eserlerini notaya almak ve sanatçı yetiştirmek için çalışmıştır. Milli Eğitim Bakanlığının İstanbul Belediyesine gönderdiği 9 Aralık 1926 tarihli yazıyla bu okuldaki Türk müziği öğretimine son verildi. Bu durum Türk musikisinin gerilemesine neden olmasa da batı müziğinin ülkemizde gelişmesine katkısı olmuştur. Çünkü özellikle Bursa’da yine erkekler arasında düzenlenen “Gezek” başlangıcı bilinmeyen folklorik bir müzik geleneğimizdir. Günümüzde de bu gelenek devam etmektedir.

Bizim konumuz musikide kadınlar olduğundan, kadınları da Bursa musikisi tarihi sergüzeşti içinde göremediğimizden kadınlarla ilgili musiki gelişmelerini hızlıca 1927 yılına getirmek durumunda kalıyoruz. Bursa Kız Muallim Mektebinde kurulan Talebe Orkestrası üyeleri tamamen bayanlardan oluşan bir yapılanma olarak çıkıyor karşımıza. Türk Ocağı ve Halkevi Orkestralarında da bayanlar yer almıştır. Bir de 1937 yılında Vali Şefik Soyer zamanında kurulan “Müzik Evi” vardır. Bu kurumda da batı müziği çalışmaları yapılmıştır.

Buraya kadar yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Bursa’da Osmanlı döneminde yetişmiş bir hanım sanatçıdan söz etmemiz mümkün değildir. Ancak evlerde özel eğitimle yetişen bayanlar Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren değişik müzik yapılanmaları içinde yer almıştır. Bursa’da Türk Musikisi alanındaki çalışmalarına gelince, ilk girişim 1949 yılında kurulan Bursa Musiki Cemiyetidir. Ancak bu cemiyette de 1960’lı yıllara kadar bayanlar görülmez. Benim ilgi alanım Türk Sanat Musikisi olduğundan Bursalı olan ve Bursalı olmamakla birlikte Bursa’da yetişen bayan Türk Musikisi Sanatçılarının listesi ile yazımı tamamlamak istiyorum.

BURSA  DOĞUMLU  BAYAN  SANATÇILAR

* MÜZEYYEN SENAR                   BURSA / 1918 -                    Ekol - Ses Sanatçısı

* NURTEN ERPEK                         BURSA / 1930 -                    Hoca - Ses San.

* NİGÂR ULUERER                       BURSA / 1932 -                    Ses Sanatçısı

* MEFHARET ATALAY                  BURSA / 1932 -                    Ses San. ve Tiyatro

* SEVİM DERAN                            BURSA / 1937- 1985            Ses Sanatçısı

* NURŞÎZE MELİK                        BURSA / 1946                       Ses Sanatçısı

BURSA DOĞUMLU OLMAYIP, ANCAK BURSA İLE İLGİLİ, ÇOK DEĞERLİ BAYAN SANATÇILAR

* SAFİYE AYL  (Ekol Ses San.) İstanbul / 1902 - 14 Ocak 1998  (Çocuk yaşta Bursa'ya yerleşti, Öğretmen Okulu mezunu)

* MELÂHAT PARS  (Bestekâr-Ses San.)İstanbul / 1912 - 10. 05. 2005

(Pars ailesinin gelini) (M. Baha PARS’ ın eşi)

* FAHRİYE CANER  (Ses San.)  İstanbul / 1921 - 1987  (Çocuk yaşta Bursa’ya yerleşti. Ankara-İstanbul’da Ses San.) 

* GÖNÜL AKKOR  (Ses Sanatçısı) İstanbul / 1942  (Çocuk yaşta Bursa’ya yerleşti .Mûsıkîye Bursada başladı.)

* MEDİHA ŞEN   (SANCAKOĞLU)  Babaeski / 08. 03. 1941 (Ses Sanatçısı - Bestekâr - Şâir)

* CAN AKŞİT (Leblebi) Beşiktaş - İst. 1928 - (Ses Sanatçısı)

---