İsmi çağlar boyunca anılmaya başlayan Karagöz ve Hacivat’ın
gölge oyununu hayal perdesinde ölümsüzleştiren Şeyh Küşteri ile başlar. Daha
sonra orta oyunu ve meddah geleneğinin isimlerini duymaya başlarız; Kel Hasan,
Küçük İsmail ve daha niceleri. Şeyh Küşteri’nin torunları olarak, bugün hem
Bursa’nın hem de Türkiye’nin en önemli gölge oyuncuları bu geleneği
sürdürmektedirler. Uluslar arası kukla ve gölge oyunları birliğinin (UNIMA)
Bursa’da temsilciliğini oluşturan Şinasi Çelikkol, Şevket Günay, Ali Meriç ve
niceleri hem Bursa’yı gölge oyunları merkezi yaptı, hem de ülkemize kukla ve
gölge oyunları festivali kazandırarak daha nice hayaliler yarattılar.
Setbaşı köprüsünün bir tarafında bulunan Mahfel’de orta
oyuncular, meddahlar gösteriler yaparken, Osmanlı Dönemi’nde Tanzimat Dönemi
ile aynı köprünün diğer tarafına batı tarzında gösterilerinin sunulduğu Cumhuriyet’in
ilk yıllarında da ilk kadın oyuncu Afife Jale’nin de sahnesine çıktığı 1924
Şafak Tiyatrosu’na (şimdiki Prestij Sinemaları) geçti gösteri dünyası. Bu
tiyatro tabi ki, Ahmet Vefik Paşa’nın yaptırdığı salonlardan çok sonradır. Ama
o zamanlardan kalan en önemli binalardan biridir. (Şu anda o güzelim sahnesi
olmasa da.)
BATI TARZINDAKİ TÜRK TİYATROSUNUN İLK TOHUMLARI
Tanzimatla birlikte Batı tarzında tiyatro ile tanışan Türk
Tiyatrosu, Bursa’da Ahmet Vefik Paşa ile birlikte biçim değiştiriyordu. Ahmet
Vefik Paşa (1823-1891) 1879 yılında Bursa Valisi olduktan sonra Osmanlı’nın
tiyatro tekelini elinde bulunduran Güllü Agop’un Osmanlı tiyatrosundan ayrılan
bir grup Bursa’ya gelir. Melek-zat bahçesinde oyunlar oynarken, Ahmet Vefik
Paşa bu grubu izler ve “Size bir sahne yapayım orda oynayın” diyerek onları
alıkoyar Bursa da.
Batı tarzındaki Türk tiyatrosunun ilk tohumları olan bu
hareketin isimleri; tabi ki önce Ahmet Vefik Paşa, sonra da Thomas Fasülyeciyan,
Triyans Tospatiyan, Holasiyan olmuştu. Bu grubun içinde Osmanlı’nın ilk Türk
oyuncularından Ahmet Fehim ve sonraları Osmanlı’nın Moliere’i diye anılacak
olan Feraizcizade Mehmet Şakir Efendiler de vardı.
Bir valinin kent tarihinde neleri değiştirebileceğinin en
önemli örneklerinden olan Ahmet Vefik Paşa gibi kentin daha sonraki
dönemlerinde de pek çok yönetici Bursa tiyatro yaşamında etkili olmuştur.
Bursa Devlet Tiyatrosu’nun oluşmasına katkısı olan 1957
yıllarının Valisi İhsan Sabri Çağlayangil, aynı yılların Belediye Başkanı Dr.
Edip Rüştü Akyürek, Büyükşehir Belediye Tiyatrosu’nun oluşmasına öncülük eden,
şehir kütüphanesini yaptıran 1994’lü yılların Belediye Başkanı Erdem Saker,
Basri Sönmez ilgilerini tiyatrodan hiç esirgemeyen Valilerimiz Erdoğan
Şahinoğlu, Rıdvan Yenişen, Oğuz Kağan Köksal gibi daha nice yöneticimizi
sıralayabiliriz.
Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarında meddahlık geleneğinden
gelen Şükrü Serener, 1927 yıllarında Şafak Tiyatrosu’nda Ahmet Güldürür ve
Talat Beylerin de çeşitli topluluklarla çalıştıklarını görüyoruz.
-İlk Halk Evi binasını yaptıran (1935) Vali Şefik Soyer.
Cumhuriyet Dönemi’nin ilk kurumsal tiyatro hareketi Halkevi
tiyatrosunda, (1938) döneminin Necatibey Kız Enstitüsü öğretmeni Hüsnü Ortaç,
pek çok oyun hatta operet sahneye koymuştur.
1950’li yıllarda Halkevi kapatıldıktan sonra Tiyatro Sevenler
Derneği, Yalçınkaya Yalçınkaya ve Kemalattin Berksu önderliğinde bir süre
amatör tiyatro yapmışlardır.
1957 yılında turne tiyatrosu olarak açılan Devlet Tiyatrosu’nun
oyuncuları Bursa’ya gelip gittikçe (bir oyunla geldiklerinde en az bir ay
Bursa’da kalırlarmış) Tiyatro kültürünü paylaştıkları pek çok Bursalı’ya
yeniden amatör tiyatro yapma isteği uyandırmışlardır. Dönemin Devlet Tiyatrosu
yöneticisi (1960) Ragıp Haykır, öğretmen Necmettin Özdamar, Devlet Tiyatro
Sanatçısı, yazar ve hoca Haldun Marlalı; sonraları çocuk tiyatrosu yapmaya
çalışan Haluk Şahin, Selami Üney, Aykut Sözeri, Celal Bayraktar, Çetin Gövez,
bu isimlerdendir.
Türk-Amerikan Kültür Derneği tiyatro kolu da Aykut Demirel,
Metin Kızanlıklı, Bedia, Aysel, Seniha hanımları bu devinime kazandırmıştır.
ODA TİYATROSU
1961’de Halk Evleri yeniden açıldığında (Türk Kültür
Dernekleri) adını saydığım pek çok ismi de bünyesine katarak, Bursa Oda Tiyatrosu’nu
oluştururlar. Bu isimlerin yanı sıra yeni olarak; Faik Elitutar, Fuat Söylemez,
Mustafa Özcan, Ertan Binzet, Gökhan Mete, Erdal Özdür, Alpay İzer, Hatice
Başara, Nihal Tan, Adnan Yurtoğlu, Cihan Sönmez, Ömer Tuncer, Celal Cumurcul,
Kutay Yalınalp, Oral Altay, Erol İşgör, İfakat Eryılmaz, Ferhat İçözü
(Çeliközü) Söylemez, Güzin Evren (Çorağan), Emin Gümüşkaya, Halil Ergün, Alpay
İzer, Ataol Behramoğlu, Nevzat Şenol gibi isimler değişik zamanlarda çeşitli
oyunlarla katılmışlardır Oda Tiyatrosu’na. Bu gençlerin tiyatro öğretmenliklerini
ve yönetmenlikleri genellikle DT’nin şu sanatçıları yapmıştır: Yalın Tolga,
Nihat Akçan, Ejder Akışık, Işık Toprak, Atilla Eldem, Yılmaz Gruda, Oğuz Bora,
Ali Cengiz Çelenk.
1957 yılında AVP Devlet Tiyatrosu’nun açılmasından söz
etmiştim. 1971-1972 dönemine kadar turne tiyatrosu olarak görülen AVPDT, bu
dönemden sonra yerleşik kadrolu tiyatro halini almıştır. 1957-1971 döneminde
Ankara Devlet Tiyatrosu sanatçılarının hemen hemen bütünü Bursa AVPDT
sahnesinden geçmiştir. 1971 yılının 1 Ekim günü “Küçük Tilkiler” oyunu ile
başlayan yerleşik tiyatronun ilk müdürü Ali Cengiz Çelenk’tir (1936- 1978).
Onun erken vefatı üzerine kısa bir süre Adnan Açıkdüşünenler (ışık dekoratörü)
müdürlüğe vekalet etmiştir. 1978-1980 yılları arasında Ziya Demirel, 1980-1987
yıllarında Yalın Tolga, 1987-1994 yıllarında Feyha Çelenk, 1994-1996 yıllarında
Bora Özkula, 1996-1998 yıllarında ve 1999-2001 yıllarında Emin Gümüşkaya, 1998-1999
döneminde Selim Gürata, 2001-2005 arası Mehmet Gökçer, 2005-2006 dönemi Cihan
Büyükışık, 2006-2007 dönemi Ömer Naci Topçu, 2007’den sonra tekrar Mehmet
Gökçer Bursa AVPDT’nin müdürlüklerini yapmışlardır.
İlk müdür Ali Cengiz Çelenk 1972’de “Feraizci-zade Mehmet
Şakir Efendi Gençlik Tiyatro Kursu’nu başlatmış, Bursalı tiyatro sever gençlere
tiyatroyu sevdirmiştir. Bu kurslardan pek çok yetenek Türk tiyatrosuna
kazandırılmıştır. Özellikle; Ahmet Uğurlu, Mustafa Uğurlu, Özer Tunca, Zafer
Alagöz, Bora Özkula, Erkan Can, Emir Çiçek, Süleyman Atanısev gibi pek çok
isim.
Yalın Tolga’nın müdürlüğü döneminde de BDT Oda Tiyatrosu’nun
açılışını yapmıştır. Macit Flordun yönetip, Feyha Çelenk’in oynadığı “Sular
Aydınlanıyordu” oyunu ilk oyundur.
KİMLER GELDİ, KİMLER GEÇTİ...
Bursa Ahmet Vefik Paşa Devlet Tiyatrosu’nda 1971 yılından
itibaren hizmet veren sanatçı kadrosuna, kimlerin gelip-geçtiğine bakabiliriz.
Bursa Ahmet Vefik Paşa Devlet Tiyatrosu Sanatçıları:
Işık Yenersu, Feyha Çelenk, Maral Ünel Nutku, Babür Nutku,
Şener Ünal,Cengiz Yılmaz, Yıldıral Akıncı, Değer İmsel, Vacide Kılan Öksüzcü,
Ekmel Hürol, Beyhan Hürol, Yalın Tolga, Gülyüz Tolga, Sevinç Aktansel Çetinok,
Cihan Büyükışık, Tülin Oral, Kenan Işık, Gülgün Ok, Hikmet Orhon, Coşkun Orhon,
Tayfun Orhon, Abdullah Ceran, Saim Alpago, Kurtuluş Şakirağaoğlu, Ahmet Uğurlu,
Ziya Demirel, Emin Gümüşkaya, Orhan Tetikcan, Bilge Şen, Oya İnci, Hafize Gün,
Mustafa Uğurlu, Erdoğan Aydemir, Mutlu Güney, Hakan Güneri, Metin Belgin,
Selçuk Kıpçak, Macit Flordun, Ümit Bakış, İlhan Kantarcı, Macit Sonkan, Neriman
Uğur, Rengin Samurçay, Zeliha Ürkmez, Sabiha Kılavuz, Nesrin Üskanat, Bora
Özkula, Zafer Kayaokay, Aydın Uysal, Meral Bilginer, Seda Oksal, Hatice Altan,
Tunç Günbay, Payidar Tüfekçioğlu, Nişan Şirinyan, Gökalp Kulan, Nihat Hakan
Güney, İşdar Gökseven, H. Merih Atalay, Nurtekin Odabaşı, Oya Odabaşı, Gönül Döğüşçü,
Zagen Algöz, Fatma Öney, Zeki Ercan, Lale Kalyoncu (Başar), Kemal Başar, Yeşim
Kızılçeç, Meltem Keskin, Evren Serter, Özgür Yalım, Gülen Çehreli, Ali Fuat
Davutoğlu, Simay Küçük, Kürşat Alnıaçık, Serap Eyüboğlu, Hüseyin Avni Danyal,
Serpil Gül, İpek Çeken, Nurhayat Boz, Engin Delice, Erdal Gülver, Kubilay
Karslıoğlu, Serap Doğan, Ali Meriç, Ayşe tunaboylu, Nusret Şenay, Berrin Kulya
Balkanlar, Burteçin Zoga, Hülya Böceklioğlu, Fatih Kahraman, Oktay Dal,
Celal Bıyıklı, Erdinç Dinçer, Halil
Balkanlar, Mürüvvet Kazancı, Ahmet Somers, Melike Aydınoğlu Ergüzen, Ergun
Akuvran, Rüçhan Gürel, Meltem Evcioğlu, Pınar Saner, Jale Yücel Çiçek, Elif
Nutku, Kemal Okur, Belgin Bilgin Gümüşkaya, Arzu Tan Bayraktutan, Betül
Feyzioğlu Gökçer, Süheyla Elbaş, Tuncer Salman, Rüyam Dirim, Demet Oran, Ceyhan
Gölçek, Selim Gürata, Mehmet Gökçer, İbrahim Şahin; Emir Çiçek, Ömer Naci
Topçu, Nazan Kırılmış, Serdar Seçkin, Cem Arabacıoğlu, Sitare Tuna, Serap
Uluyol, M. Turan Günay Demir, Sinan Demir.
TİYATROYA GÖNÜL VERENLER GENİŞLİYOR
Bursa’da tiyatro yaşamına hizmet verenleri şimdiye kadarki
safahatı içinde irdelerken gördüğünüz gibi etkilenmeler, kurumlar kuruluşlar da
tiyatroya gönül verenleri genişletiyor. Örneğin 1989 yılında başlayan Ekim
Tiyatrosu serüveni, hala başarıyla devam ediyor. Hıdır Gültepe, Zekeriya Salih,
Ömer Naci Topçu, bu tiyatroya can verenlerdendirler. 1995 yılında Bursa
Büyükşehir Belediye Tiyatrosu’nun tohumları da atılıyordu, dönemin Belediye
Başkanı Erdem SAKER ve DT sanatçısı Feyha Çelenk tarafından. Bu toplulukta ilk
dönemlerde şu kadro vardı: Müge Açıkdüşünenler, Bülent Uçar, E. Ertan Akman,
Ebru Ergüç, Altuğ Görgü, Günay Güney, Berat Demireğer, Uğur Serener, Bedir
Bedir, Tuğrul Tücek, Sabahattin Yakut,
Sibel Polat, Ebru Saçar, Mesut Hakyemezler: İclal Aydın,
Serdar Yeğin, Adnan Tunalı, Nihal Türksever, Nilgün Türksever, Alperen Kırhan,
Levent Yılmaz.
1995 yılında başlayan
bir başka tiyatro oluşumu da “Mavi Balon Gösteri Hizmetleri”dir. Ertan Ekmekçi,
Nedim Buğral, Timur Köseoğlu, Levent Yılmaz, Özgürtürk Çalık, Necati Arpacı, H.
İbrahim Arat bu oluşumun ilk emekçileridir.
Merkez ilçe belediyeleri de tiyatro ile çevrelerine
kültür-sanat yaymaya çalışmışlardır. Nilüfer Belediyesi’nin YG21 çalışmaları,
Yıldırım Belediyesi’nin tiyatro çalışmaları içinde Kamil Atliman, Akif Oktay,
Macit Doğan, Orhan Ergün, Nevzat Çiftçi, Cengiz Oba, Gaye Doğan, Kemal Yıldız
gibi arkadaşlarımızın emeği vardır.
Osmangazi Belediyesi de ilk zamanlar belediye adına 2006’dan
sonra da Osmangazi Belediyesi Yerel Gündem 21 Gönüllü Tiyatro Topluluğu olarak
düzenli tiyatro kurs ve gösterilerine Elmasbahçeler Kültür Merkezi’nde, Sanat
Yönetmeni olarak benim (Bora ÖZKULA) gözlemimde gelecekte ciddi bir kurum
oluşturmak üzere çalışıyor. Bu çalışma içinde de kendi kurslarımızdan yetişen; Emre
Yaşa, Hazar Tuna, Elif Güler, Öznur Bahadır, Süleyman Pancaroğlu, Levent Demirci,
Bülent Yaman’la tiyatro yaşamına katkı sunuyoruz.
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ’NİN KATKISI
Son olarak Uludağ Üniversitesi’nin tiyatro sanatına
katkılarından ve bunlara vesile olanlardan söz etmeliyiz. U.Ü. kuruluşundan bu
yana tiyatro kulüpleri vasıtasıyla dünyamıza pek çok yıldız sunmuştur. U.Ü.
Tiyatro Kulübü’nün 1980’li ve 90’lı yıllarındaki çalışmalarına Prof. Dr. Hasan
Anamur, DT sanatçıları Sevinç Aktansel Çetinok, Ümit Bakış, Murat Karasu, Bora
Özkula’nın çok emeği geçmiştir. Kulüp şimdilerde kendi yağıyla kavruluyor ama, başlıca
ekol olmuştur. Her yıl düzenledikleri Tiyatro Şenliği, Kısa Oyun Günleri, Bursa
tiyatro yaşamını renklendirmektedir. 2007-2008 döneminde öğrenim hayatına başlayan
Güzel Sanatlar Fakültesi, ona bağlı Tiyatro Ana Sanat Dalı’nın oyunculuk ve
dramatik yazarlık bölümleri Bursa’nın tiyatro yaşamına Bursalı sanatçılar
yetişerek; büyük tiyatro insanı Muhsin Ertuğrul’un “Bölge Tiyatroları” idealine
yaklaşmanın yolunu açmıştır. Başlı başına bir olay olarak ele alınması gereken
bu konunun mimarları, tiyatro Doçenti Dr. Nurhan Tekerek, Dekan Ayşe Fügen
Berkay ve U.Ü. Rektörü Prof. Dr. Mustafa Yurtkuran’ı mutlaka selamlamalıyız.
Sevgili Bursalılar sizlere “Bursa Tiyatro Yaşamına Emeği
Geçenleri” yazmaya çalıştım. Bu kurum, kuruluş ve kişilerin dışında “Sahnenin
Tozunu” yutmuş daha nice güzel insanlar vardır. Onları da başka yazı ve
araştırmalarımız da mutlaka anacağız. Onlar veya bunlar… Bir şekilde sanat-tiyatro
üreterek, toplumumuzun seviyesini, standardını yükseltmeye çalışan tüm emeği
geçenlere selam olsun.
Yazan: Bora ÖZKULA / Bursa Devlet
Tiyatrosu Sanatçısı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder